Cơ sở pháp lý trong thực hiện chính sách BHXH, BHYT

Thực hiện Kế hoạch triển khai thi hành Bộ luật Hình sự năm 2015 và Nghị quyết số 41 của Quốc hội, ngày 15/8/2019, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân (TAND) tối cao đã ban hành Nghị quyết số 05 hướng dẫn áp dụng Điều 214 về Tội gian lận BHXH, BHTN, Điều 215 về Tội gian lận BHYT và Điều 216 về Tội trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động của Bộ luật Hình sự. Nghị quyết đã được Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao thông qua ngày 25/6/2019 và có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/9/2019.

Xác định các tội danh được quy định tại Bộ luật Hình sự năm 2015 và Nghị quyết 05 có tầm quan trọng và ảnh hưởng rất lớn trong thực hiện chính sách an sinh xã hội của Ngành. Liên tục trong thời gian qua, cơ quan BHXH đã chủ động phối hợp với các đơn vị thực hiện pháp luật trên địa bàn tỉnh tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN và Bộ luật Hình sự, Nghị quyết số 05 nhằm nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN của các cơ quan, đơn vị và cá nhân, đặc biệt là các đơn vị sử dụng lao động có hành vi nợ đọng, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.  

Những tín hiệu khả quan ban đầu

Trước khi Nghị quyết 05 ra đời, trong các năm 2017-2018; nhằm triển khai thực hiện có hiệu quả các Điều 214, Điều 215 và Điều 216 của Bộ luật Hình sự. BHXH tỉnh đã chủ động thực hiện ký kết kế hoạch phối hợp với Công an tỉnh Bình Thuận trong công tác phòng, chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN, bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp (BHTNLĐ-BNN); đồng thời giao nhiệm vụ cho các đơn vị đầu mối của hai ngành thực hiện chức năng nắm bắt, trao đổi, cung cấp thông tin, tổng hợp, tham mưu giúp Lãnh đạo hai Ngành theo dõi, chỉ đạo kịp thời trong công tác phòng ngừa, đấu tranh phòng, chống tội phạm. Phối hợp với Sở Tư pháp và Công an tỉnh in và phát hành 10.000 tờ rơi, tuyên truyền phổ biến pháp luật đến các cơ quan, doanh nghiệp, đơn vị còn nợ BHXH, BHYT, BHTN, BHTNLĐ-BNN về các quy định mới trong Bộ Luật Hình sự sửa đổi, bổ sung năm 2015.

Cùng với cơ quan Công an thanh tra đột xuất 05 đơn vị sử dụng lao động nợ từ 03 tháng trở lên với tổng số tiền nợ là 1.043,9 triệu đồng, sau thanh tra đã thu được số tiền nợ là 925,6 triệu đồng; chuyển hồ sơ của 04 đơn vị có tổng số nợ theo kết luận thanh tra là 773,7 triệu đồng sang Công an tỉnh theo hình thức phối hợp phòng chống tội phạm. Sau khi Công an tỉnh mời làm việc, các đơn vị đã khắc phục số tiền nợ 741,3 triệu đồng. Chuyển hồ sơ sang Công an tỉnh 05 đơn vị theo hình thức tố giác tội phạm. Sau khi xác minh, điều tra cơ quan Công an đã có văn bản kết luận: “Không đủ căn cứ để đưa vụ việc nợ BHXH, BHYT, BHTN của 05 đơn vị này vào hệ thống tin báo, tố giác tội phạm hoặc kiến nghị khởi tố bởi vì 05 đơn vị này không có hành vi gian dối hoặc dùng thủ đoạn khác để trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN vào ngân sách nhà nước”. Tuy nhiên, cơ quan Công an đã mời các đơn vị đến làm việc, sau đó một số đơn vị đã khắc phục toàn bộ và số còn lại đã khắc phục một phần số tiền nợ và tiền xử phạt vi phạm hành chính.

Năm 2019, BHXH tỉnh đã chuyển hồ sơ của 12 đơn vị sử dụng lao động nợ BHXH, BHYT, BHTN số tiền là 4.700,4 triệu đồng theo hình thức phối hợp trong công tác phòng, chống tội phạm, sau khi được Công an tỉnh phối hợp với  BHXH tỉnh mời làm việc, các đơn vị đã khắc được số tiền nợ là 3.082,1 triệu đồng. Chuyển hồ sơ 03 đơn vị theo hình thức tố giác tội phạm, sau khi xác minh, điều tra Cơ quan điều tra Công an tỉnh đã có thông báo kết luận: “Hành vi của các đơn vị này là hành vi vi phạm pháp luật dân sự do nợ tiền đóng BHXH, BHYT, BHTN không có dấu hiệu tội phạm về hành vi gian lận, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN theo Điều 214, 215 và 216 Bộ luật Hình sự năm 2015. Căn cứ quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự thì các vụ việc trên không thuộc chức năng, nhiệm vụ của Công an tỉnh tiếp nhận, thụ lý điều tra; đồng thời hướng dẫn BHXH tỉnh khởi kiện các đơn vị đến Tòa án nhân dân, cấp có thẩm quyền để giải quyết theo quy định của pháp luật”. Tuy nhiên, khi cơ quan Công an mời làm việc, các đơn vị đã khắc phục toàn bộ hoặc một phần số tiền nợ của kết luận thanh tra.

Ngay khi Nghị quyết 05 ra đời, BHXH tỉnh đã chủ động phối hợp với Tòa án nhân dân tỉnh ban hành công văn phổ biến Nghị quyết số 05/2019/NQ-HĐTP của TAND tối cao gửi đến các đơn vị sử dụng lao động trong toàn tỉnh. Phối hợp Sở Tư pháp tổ chức Hội nghị tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN và Nghị quyết số 05 cho các cơ quan, đơn vị và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh với 200 người tham dự.

Để thực hiện đúng các quy định của pháp luật về tố giác tội phạm, cơ quan BHXH đã căn cứ danh sách các đơn vị sử dụng lao động đang nợ tiền BHXH, BHYT, BHTN kéo dài, đơn vị nợ từ đủ 6 tháng trở lên để thực hiện rà soát, phân loại thành các nhóm: Đơn vị nợ đọng do hoạt động sản xuất kinh doanh gặp khó khăn dẫn tới tình trạng không có khả năng thanh toán, đơn vị có khả năng thanh toán nhưng chây ỳ, chiếm dụng tiền BHXH, BHYT, BHTN của người lao động… để có phương án xử lý phù hợp. Tiến hành rà soát các đơn vị sử dụng lao động đã bị xử phạt vi phạm hành chính về lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN trong năm 2018 và năm 2019 nhưng không chấp hành và tiếp tục có hành vi vi phạm, có dấu hiệu tội phạm theo quy định tại Điều 216 của Bộ luật Hình sự để lập hồ sơ theo quy định, có văn bản kiến nghị khởi tố gửi cơ quan Công an để xem xét, xử lý theo quy định của pháp luật. Qua đó, chỉ đạo các phòng chuyên môn thuộc BHXH tỉnh, BHXH cấp huyện chủ động phối hợp cung cấp thông tin, tài liệu cho cơ quan Công an về các vụ việc vi phạm pháp luật, có dấu hiệu tội phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT, BHTN phát hiện được trong quá trình thực hiện nghiệp vụ của Ngành; chủ động mời đại diện Công an tỉnh tham gia Đoàn thanh tra chuyên ngành, kiểm tra về đóng BHXH, BHYT, BHTN cụ thể: Phối hợp với Công an tỉnh và Sở Lao động -Thương binh và Xã hội tỉnh thanh tra liên ngành đột xuất tại 03 đơn vị sử dụng lao động có dấu hiệu vi phạm do cơ quan Công an đề nghị, có tổng số nợ BHXH, BHYT, BHTN, BHTNLĐ-BNN là 67,8 triệu đồng; yêu cầu đơn vị đóng BHXH, BHYT, BHTN cho 10 lao động chưa đóng, tổng số tiền truy đóng phải thu là 536,9 triệu đồng; lập biên bản và xử phạt vi phạm hành chính 02 đơn vị, số tiền xử phạt 52,8 triệu. Qua thanh tra các đơn vị đã trích nộp đầy đủ tiền nợ và tiền xử phạt.

Thực hiện chỉ đạo của BHXH Việt Nam về việc hướng dẫn tiếp nhận, xử lý thông tin; lập, gửi hồ sơ kiến nghị khởi tố, BHXH tỉnh đã chuyển hồ sơ của 08 đơn vị sử dụng lao động đã được thanh tra chuyên ngành, đã đôn đốc thực hiện kết luận nhưng đơn vị chưa chấp hành sang cơ quan Công an với nội dung kiến nghị khởi tố hành vi trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN. Sau khi được cơ quan Công an mời làm việc các đơn vị đã khắc phục số tiền nợ là 888,6 triệu đồng/1.245,5 triệu đồng và tiền xử phạt vi phạm hành chính là 72,6 triệu. Các đơn vị còn lại cơ quan Cảnh sát điều tra đang tiếp tục xử lý theo quy định.

Một số vấn đề đặt ra

Với những hướng dẫn tại Nghị Quyết 05 đã giải quyết được những khó khăn, vướng mắc mà cơ quan nhà nước đang gặp phải. Song, qua một năm thực hiện, cơ quan BHXH đã chuyển 08 hồ sơ tố giác tội phạm sang cơ quan Công an để thụ lý, điều tra. Tuy nhiên, qua điều tra, cơ quan Công an đều xác định những hành vi trên là chưa đủ căn cứ hoặc chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm hình sự, mà đó là những hành vi vi phạm dân sự; vì vậy, chưa có đơn vị nào bị khởi tố hình sự do vi phạm pháp luật trong thực hiện chính sách BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động.

Trên thực tế, nhiều đơn vị nợ BHXH, BHYT, BHTN với số tiền lớn trong thời gian kéo dài, đa phần vì những lý do khách quan như thu hẹp sản xuất, kinh doanh thua lỗ, chủ doanh nghiệp không có khả năng chi trả các khoản nợ BHXH, BHYT, BHTN. Khi chuyển hồ sơ các đơn vị này sang cơ quan Công an xử lý, một số đơn vị đã khắc phục nợ, nhưng vẫn có một số đơn vị khác rất khó thu hồi các khoản nợ, do cơ quan Công an xác định không có dấu hiệu tội phạm về hành vi gian lận, trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN theo Điều 214, 215 và 216 Bộ luật Hình sự năm 2015.

Để nâng cao hơn nữa hiệu quả xử lý tội phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT cơ quan BHXH cần tăng cường công tác tuyên truyền chính sách BHXH, BHYT; đẩy mạnh việc thanh tra, kiểm tra để sớm phát hiện các hành vi vi phạm, kịp thời tiến hành xử phạt vi phạm hành chính đối với các sai phạm. Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần có sự phối hợp chặt chẽ trong việc xử lý khi phát hiện các hành vi có dấu hiệu tội phạm cần chuyển hồ sơ sang cơ quan tiến hành tố tụng để xem xét, khởi tố theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự. Từ những giải pháp cơ bản trên sẽ từng bước nâng cao ý thức trách nhiệm, nhận thức của chủ sử dụng lao động và người lao động trong việc thực hiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN để chấp hành tốt và phòng ngừa vi phạm pháp luật xảy ra.