Trung tuần tháng 8, như thường lệ, BHXH quận 3 lại tổ chức Hội nghị làm việc với các DN chưa tham gia, tham gia chưa đầy đủ BHXH cho NLĐ, với đại diện của khoảng 25 DN tham dự. Trước khi vào hội nghị, ai nấy đều tỏ vẻ căng thẳng. Mở đầu câu chuyện, bà Huỳnh Văn Thị Thùy Hương- Phó Giám đốc BHXH quận 3 nhẹ nhàng chia sẻ: “Rất cảm ơn và ghi nhận sự có mặt của các anh chị trong buổi hôm nay. Sự hiện diện của đại diện DN và cơ quan BHXH cũng đều vì một mục đích chung, đó là quyền lợi của NLĐ”. Nghe đến đây, những người tham dự đều cảm thấy nhẹ nhõm và suy tư.

Đến phần đối chiếu, lập biên bản buổi làm việc, lại phát sinh những “căng thẳng”. Công ty PVN (sử dụng 9 lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc) được cơ quan BHXH nêu dẫn chứng đầu tiên. Trực tiếp đến dự theo thư mời của BHXH quận 3, ông Tiến- Giám đốc Công ty PVN lớn tiếng nói: “Công ty chúng tôi chỉ thuê dịch vụ, không ký HĐLĐ với NLĐ. Căn cứ nào để BHXH quận nói DN sử dụng nhiều NLĐ và phải tham gia BHXH”. Để vị Giám đốc này trấn tĩnh lại, lãnh đạo BHXH quận 3 chỉ định chuyên quản thu giải thích, làm việc cụ thể với DN.

Trực tiếp trao đổi với ông Tiến, chị Hồng Dy- chuyên quản thu nhấn mạnh, BHXH quận 3 đã hai lần gửi thông báo tới DN về vấn đề này. Trong đó, nêu rõ danh sách NLĐ thuộc diện phải tham gia BHXH và đề nghị thực hiện. Đặc biệt, chị Hồng Dy cũng giải thích thêm: “Các dữ liệu khai báo thuế của Công ty những năm trước đều đã được cơ quan Thuế cung cấp, tất cả có căn cứ và số liệu rõ ràng”.

Tỏ ra chưa hài lòng, Giám đốc Công ty PVN tiếp tục yêu cầu cơ quan BHXH phải chứng minh. Lúc này, đại diện cơ quan BHXH thông báo: “Hội nghị hôm nay có mời đại diện Chi cục Thuế quận 3 tham dự trực tiếp. Nếu Công ty chưa đồng thuận, thì có thể đối chiếu làm rõ ngay cùng cơ quan Thuế”.

Sau đó, ngay lập tức, cả đại diện Chi cục Thuế và BHXH quận 3 cùng phối hợp dẫn các số liệu để chứng minh cho vị Giám đốc này. Cụ thể, trong năm 2023, Công ty đã kê khai chi trả tiền công hằng tháng cho 9 NLĐ. Số tiền này là căn cứ để Nhà nước xác định khoản chi phí hợp lý để khấu trừ thuế thu nhập DN cho Công ty. Tuy nhiên, Công ty PVN lại “giấu” cơ quan BHXH, không khai báo tham gia BHXH cho số NLĐ này, trong khi theo quy định của Bộ luật Lao động và Luật BHXH, thì nhóm này buộc phải tham gia.

“Hiện nay, dữ liệu khai thuế đã được liên thông với cơ quan BHXH, nên tất cả hành vi này đều bị phát hiện trong năm kế tiếp. Đặc biệt, BHXH quận 3 cũng đưa ra cảnh báo nói rõ việc ngành chức năng thực tế đã rất thiện chí trao đổi, để các DN tự ý thức đăng ký tham gia cho NLĐ”- đại diện Chi cục Thuế và BHXH quận 3 cùng nhấn mạnh.

Đến lúc này, vị Giám đốc Công ty PVN đã hiểu ra vấn đề. Sau hồi “vò đầu bứt tai”, vị này xuống giọng cho biết, đây là lần đầu ông được nghe cặn kẽ về câu chuyện phối hợp chia sẻ dữ liệu giữa cơ quan Thuế và cơ quan BHXH. “Việc này tôi giao kế toán làm. Cứ nghĩ khai thuế là một chuyện, ai ngờ có mối liên quan đến nghĩa vụ đóng BHXH cho NLĐ. Đây là vấn đề khá mới”- ông Tiến gượng cười giải thích. Đồng thời cam kết, sau buổi làm việc này sẽ yêu cầu bộ phận chuyên môn sớm đăng ký tham gia BHXH cho NLĐ.

“Nóng nảy, tranh cãi quyết liệt, thậm chí còn “dọa” ngược cơ quan BHXH, nhưng không phải ai cũng hiểu ra vấn đề và cam kết tham gia cho NLĐ như vị Giám đốc này đâu anh. Có nhiều trường hợp cũng phải “giằng co” kéo dài, kiên trì xử lý, thì các đơn vị mới chịu nhận ra trách nhiệm của mình và đăng ký tham gia BHXH cho NLĐ”- một nữ chuyên quản thu của BHXH quận 3 chia sẻ với phóng viên Tạp chí BHXH về áp lực trong công tác đôn đốc thu.

Theo dõi sát toàn bộ hội nghị do BHXH quận 3 tổ chức, chúng tôi nhận thấy, bên cạnh một số DN hiểu, đồng thuận và cam kết tham gia BHXH cho NLĐ, vẫn còn không ít DN tìm cách né tránh như viện dẫn NLĐ thuộc diện được khai thuế đã nghỉ việc. Điều này gây trở ngại, khó khăn, nên BHXH quận 3 phải kiên quyết xử lý ngay tại hội nghị; đồng thời lên tiếng cảnh báo: “Nếu sau 10 ngày DN cố tình không tham gia BHXH, BHYT cho NLĐ, thì sẽ tiến hành thanh tra chuyên ngành đóng; hoặc kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm”.

Cách đây ít hôm, BHXH quận 7 cũng tổ chức một hội nghị tương tự, với sự tham gia của 17 DN. Tại hội nghị, sau phần chia sẻ ngắn gọn về quyền lợi và trách nhiệm trong thực hiện chính sách, pháp luật BHXH, BHYT, lãnh đạo BHXH quận 7 đi ngay vào vấn đề chính, đó là có tình trạng DN khai thuế từ thu nhập của NLĐ, nhưng lại không đăng ký tham gia BHXH cho họ.

Đơn cử, Công ty TT đã hoạt động lâu năm trên địa bàn quận 7. Theo đó, suốt nhiều năm qua, DN này tham gia BHXH cho khoảng 50 NLĐ và luôn đóng đầy đủ, kịp thời cho số  NLĐ này. Với một số ngành chức năng, nếu nhìn qua thông tin này, sẽ đánh giá DN “thực hiện nghiêm túc chính sách cho NLĐ”. Tuy nhiên, chỉ khi BHXH quận 7 nhận và rà soát dữ liệu thuế, mới phát hiện có đến 35 NLĐ bị DN “quên” đóng BHXH.

Trước tình huống này, BHXH quận 7 tổ chức rà soát, đối chiếu dữ liệu, rồi gửi thông báo yêu cầu DN thực hiện nghĩa vụ cho 35 NLĐ trên. Song, đáng nói là, trong văn bản phúc đáp, Công ty TT khẳng định “không có trách nhiệm đóng BHXH cho những người này”.

Tại hội nghị, chị Hương- phụ trách nhân sự và BHXH của Công ty TT cho biết, Giám đốc của chị khẳng định việc quyết toán thuế được Công ty thuê dịch vụ kế toán chuyên nghiệp nên làm bài bản, chặt chẽ. Thậm chí, Giám đốc Công ty TT còn nói rằng: “Thuế năm 2023 đã quyết toán xong và thuế không liên quan đến BHXH, nên yên tâm không vấn đề gì cả”.

“Hôm nay trực tiếp được BHXH quận 7 phân tích đúng sai, hơn thiệt, em đã nhận ra hậu quả pháp lý của câu chuyện về chênh lệch lao động và khai thuế này. Nhưng, khó là ở chỗ, Giám đốc là người có thẩm quyền cao nhất lại chưa hiểu”- chị Hương phân trần.

Sau khi đại diện BHXH quận 7 động viên và đề xuất, chị Hương đã gọi điện ngay cho Giám đốc để trao đổi. Đồng thời, qua điện thoại, anh Hưng- cán bộ chuyên quản thu trực tiếp phân tích, giải thích rành mạch, giúp đại diện DN thông tỏ. Kết quả, 2 ngày sau, cả 35 NLĐ còn lại đã được Công ty TT đăng ký tham gia BHXH, nâng tổng số NLĐ được tham gia BHXH ở DN này lên 85 người.

“Có dữ liệu thuế chỉ là cơ sở ban đầu. Còn phải xử lý loạt động thái sau đó như rà soát DN đã đăng ký tham gia hay chưa, có còn hoạt động không, làm văn bản đề nghị phối hợp thực hiện, lên kế hoạch tổ chức hội nghị… Đặc biệt, trong quá trình trao đổi, phải chứng minh số liệu để DN thừa nhận vi phạm và thực hiện nghĩa vụ cho NLĐ- đây mới là quá trình “cân não”, đòi hỏi sự vận dụng các khả năng một cách linh hoạt, cùng kiến thức pháp luật và nghiệp vụ mới mong đảm bảo được quyền lợi cho NLĐ”- ông Lê Huy Hoàng- Giám đốc BHXH quận 7 chia sẻ.

Câu chuyện ở quận 3 và quận 7 là hai trong số hàng chục ngàn trường hợp ở TP.HCM diễn ra thời gian qua, đã cho thấy sự khó khăn, trở ngại cũng như nỗ lực của toàn hệ thống BHXH TP.HCM trong việc dùng dữ liệu thuế để bảo vệ quyền lợi chính đáng, hợp pháp cho NLĐ. “Khó, nhưng chúng tôi vẫn kiên quyết làm, với mong muốn cao nhất là đảm bảo quyền lợi cho NLĐ”- bà Huỳnh Văn Thị Thùy Hương khẳng định; đồng thời cho biết, từ đầu năm đến nay, BHXH quận 3 đã tập hợp dữ liệu và gửi thông báo mời 493 đơn vị, DN đến làm việc.

Cũng theo bà Hương, có 98 DN đã tham dự hội nghị theo kế hoạch. Thông qua việc tuyên truyền, vận động cũng như “đấu tranh” yêu cầu DN tuân thủ pháp luật, kết quả đã có 135 NLĐ được đăng ký tham gia BHXH sau các hội nghị. Phát huy kết quả này, từ nay đến cuối năm 2024, BHXH quận 3 sẽ tiếp tục đẩy mạnh hoạt động này; đồng thời mời đại diện Cơ quan Thuế, Công an, LĐ-TB&XH, LĐLĐ, cùng đại diện chính quyền địa phương tham dự, để các DN thấy rõ được tầm quan trọng của vấn đề.

Trao đổi về việc rà soát dữ liệu thuế, ông Lê Huy Hoàng- Giám đốc BHXH quận 7 cho hay, từ đầu năm 2024 đến nay, BHXH TP.HCM đã chuyển cho BHXH quận 7 dữ liệu của 3.880 DN với 81.782 NLĐ. Từ nguồn dữ liệu này, BHXH quận đã tập trung phân loại để xử lý. Theo đó, đối với dữ liệu đơn vị chưa tham gia BHXH, BHXH quận đã rà soát, rồi gửi Thông báo về việc đóng BHXH (Mẫu 04-KT) đến những DN còn hoạt động; đồng thời phối hợp với BCĐ của 6 phường tổ chức hội nghị khách hàng để phát triển người tham gia BHXH.

Còn với DN tham gia chưa đầy đủ, BHXH quận 7 gửi Thông báo về việc đóng BHXH (Mẫu 04-KT); danh sách NLĐ chưa tham gia (Mẫu 03-KT) tới 3.498 DN. Sau khi gửi danh sách, cán bộ thu sẽ thực hiện đôn đốc DN nộp lại Mẫu 05b-KT cho cơ quan BHXH. Bước kế tiếp là tiếp nhận, kiểm tra, rà soát báo cáo của DN gửi đến, rồi yêu cầu DN lập danh sách truy thu ngay các trường hợp thuộc đối tượng tham gia BHXH nhưng chưa tham gia.

Riêng những trường hợp DN báo cáo không thuộc đối tượng tham gia, phải yêu cầu DN cung cấp hồ sơ tài liệu chứng minh (HĐLĐ, bảng lương, bảng chấm công…) để cán bộ thu kiểm tra. Bên cạnh đó, BHXH quận 7 cũng phân loại các nhóm DN thuộc từng lĩnh vực nghề nghiệp để xử lý; hằng tuần tổ chức 2 ngày đối chiếu số liệu với các đơn vị gửi Mẫu 05-KT.

“Kết quả, thời gian qua, chúng tôi đã rà soát được 1.664 DN với 39.576 NLĐ, trong đó có 25 DN truy đóng cho 343 NLĐ”- ông Lê Huy Hoàng cho biết. Cũng theo ông Hoàng, trong thời gian tới, BHXH quận 7 sẽ tiếp tục tổ chức các hội nghị đối chiếu dữ liệu thuế theo chỉ đạo của BHXH TP.HCM. Đồng thời, tăng cường phối hợp thanh tra, kiểm tra; đề nghị Chi cục Thuế cung cấp danh sách những đơn vị không còn hoạt động, giải thể, phá sản, mất tích để làm hồ sơ tất toán giảm số tiền chậm đóng BHXH; triển khai đồng bộ, có hiệu quả các hình thức thông tin, tuyên truyền chính sách, pháp luật BHXH…

Liên quan câu chuyện rà soát dữ liệu thuế, ông Nguyễn Quốc Thanh- Phó Giám đốc BHXH TP.HCM cho biết, vào cuối tháng 5/2024, ngay khi có dữ liệu Thuế do BHXH Việt Nam chuyển về, BHXH TP.HCM đã khẩn trương rà soát và xây dựng kế hoạch phát triển người tham gia BHXH, BHYT theo đúng hướng dẫn. Theo đó, từ đầu năm 2024 đến nay, qua rà soát dữ liệu thuế, đã phát hiện năm 2023 có 57.345 DN sử dụng 1.473.939 NLĐ thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên, các DN không thực hiện nghĩa vụ tham gia BHXH cho NLĐ.

Theo ông Thanh phân tích, các DN lách luật bằng cách không ký HĐLĐ, chỉ ký hợp đồng khoán việc, HĐLĐ dưới 14 ngày… để trốn đóng BHXH. Thậm chí, tại nhiều DN nhỏ, khi cơ quan BHXH đến kiểm tra thì chỉ thấy treo biển hiệu, còn thực tế DN không hoạt động ở địa điểm đăng ký. Đáng chú ý, tình trạng lách luật, trốn đóng BHXH diễn ra phổ biến, nhất là ở khối DN nhỏ, siêu nhỏ, không có tổ chức Công đoàn hoặc các DN hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ bảo vệ, xây dựng, cung ứng lao động…

“BHXH TP.HCM đã chủ động vào cuộc và chỉ đạo BHXH các quận, huyện thực hiện hàng loạt giải pháp như: Đẩy mạnh tuyên truyền; phối hợp cùng cơ quan Thuế và các sở, ngành rà soát để kịp thời phát hiện những DN trốn đóng, chậm đóng và yêu cầu tham gia BHXH theo đúng quy định; đôn đốc hoặc mời DN lên để đối chiếu, nhắc nhở, lập biên bản; tổ chức thanh tra chuyên ngành, đột xuất đối với các DN không chấp hành đóng BHXH. Đặc biệt, giải pháp rà soát dữ liệu thuế để yêu cầu DN tuân thủ pháp luật sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, nhằm đảm bảo quyền lợi cho NLĐ”- ông Thanh nhấn mạnh.