Thống nhất cao kết quả kinh tế- xã hội năm 2024 và các chỉ tiêu, nhóm giải pháp năm 2025, song liên quan đánh giá về lao động phi chính thức, ĐB Nguyễn Thị Thu Thủy cho biết, theo Tổng cục Thống kê, Việt Nam có khoảng 33 triệu lao động tự do trên tổng số 52 triệu lao động (chiếm hơn 65%) tổng số lao động trong cả nước. Tuy nhiên, có đến 43,9% lao động phi chính thức được xếp vào các nhóm lao động có việc làm dễ bị tổn thương. Điều đáng nói, hầu hết lao động phi chính thức không có BHXH (chiếm tới 97,9%), chỉ có 0,2% được đóng BHXH bắt buộc, còn lại 1,9% đóng BHXH tự nguyện.

ĐB Nguyễn Thị Thu Thủy (Bình Định)

Mặc dù có rất nhiều chính sách và giải pháp nhằm góp phần hỗ trợ đối tượng này như: Luật BHXH năm 2024 đã có những quy định ưu việc bảo vệ quyền lợi của NLĐ như là đối tượng đóng BHXH bắt buộc, đối tượng đóng BHXH tự nguyện, thời gian đóng, hưởng BHXH, trợ cấp hưu trí… qua đó đảm bảo về an sinh xã hội cho NLĐ khi hết tuổi lao động, giảm gánh nặng xã hội. Tuy nhiên, đa phần trong số này chưa tiếp cận được các điều kiện về an sinh xã hội, chưa được ký HĐLĐ, chưa được tham gia BHXH, BHYT. Nguyên nhân do đặc thù lao động phi chính thức, lao động tự do di chuyển liên tục, chỗ ở không ổn định nên nhiều lao động khó có thể đóng BHXH tự nguyện. 

Bên cạnh đó, theo Báo cáo của Chính phủ, trong 9 tháng đầu năm 2024, số DN tạm ngừng kinh doanh có thời hạn là 86,9 nghìn doanh nghiệp (tăng 14,7%) so với cùng kỳ năm trước; gần 61,5 nghìn DN tạm ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể (tăng 33,4%); 15,4 nghìn DN hoàn tất thủ tục giải thể (tăng 18,9%) so với năm 2023. Bình quân 1 tháng có 18,2 nghìn DN rút khỏi thị trường. Như vậy tỷ lệ DN rút khỏi thị trường trên số doanh nghiệp tham gia thị trường 9 tháng đầu năm 2024 là 89,7%- cao hơn mức 79,3% của năm 2023. Trong điều kiện hoạt động sản xuất, kinh doanh phục hồi, nhiều DN, nhất là ngành dệt may vẫn đứng trước khó khăn, thiếu lao động do năm 2023 phải thu hẹp sản xuất, lao động về quê hoặc tìm được việc làm mới không quay trở lại. Tình trạng NLĐ làm việc thời gian ngắn rồi xin hưởng BH thất nghiệp đã gây ra biến động lao động, tăng lực lượng lao động phi chính thức.

Qua phân tích ở trên, ĐB Thủy cho rằng trên cơ sở đã có số liệu về lao động phi chính thức cần phải có giải pháp cập nhật, quản lý dữ liệu thông tin về lao động phi chính thức để đưa nhóm đối tượng này vào nhóm đối tượng ưu tiên về chính sách được hưởng trong Luật BHYT (sửa đổi) lần này. Đồng thời, cần đánh giá kỹ hơn số liệu DN thành lập mới cũng như DN xin tạm ngừng hoạt động. Cụ thể, tỷ lệ doanh nghiệp thực sự hoạt động có phát sinh thuế hằng năm, DN đóng thuế không cao nhưng thu hút số lượng lao động lớn, nhất là ngành dệt may, chế biến nông sản, những người giải quyết các vấn đề xã hội trong giai đoạn hiện nay.

Bên cạnh đó, cần đề ra các giải pháp cụ thể lao động phi chính thức, nhất là các lao động phi chính thức dịch chuyển tạm thời khi mất việc làm tại thành phố lớn, DN giải thể hoặc tạm ngừng hoạt động và ngược lại. “Trên cơ sở đó có sự phân tích và có giải pháp cụ thể, cách tiếp cận về lao động phi chính thức cần được thay đổi theo hướng áp dụng các biện pháp, các chính sách hỗ trợ cụ thể, hỗ trợ họ tự nguyện tham gia BHXH và bảo vệ quyền của họ mà không cần phải chuyển vào khu vực kinh tế chính thức”- ĐB Thủy đề nghị.