Chị Mai Thị Thu Lan (Phan Thiết), từ khi nghỉ việc tại trường mầm non chị chuyển đến làm việc tại một doanh nghiệp tư nhân trong khu công nghiệp Phan Thiết, thế nhưng đến nay chị Lan cũng mới chỉ nhận bảo hiểm thất nghiệp theo chế độ chứ chưa mặn mà tham gia BHXH tự nguyện. Chị Lan cho rằng “Mình muốn đóng để được nhận lương hưu khi tuổi già, nhưng phải đóng BHXH tự nguyện mười năm nữa mới có lương hưu. Thời gian đóng và chờ lâu quá…”.

Qua khảo sát của cơ quan chức năng thì phần lớn lao động khu vực này có việc làm bấp bênh, thiếu ổn định, thu nhập thấp, thời gian làm việc dài; không có hợp đồng lao động hoặc có nhưng không được đóng BHXH, BHYT, không được chi trả các chế độ phụ cấp và các khoản phúc lợi xã hội khác. Khi làm việc trong môi trường phi chính thức, người lao động (NLĐ) không có sự bảo vệ về mặt pháp lý nên dễ tổn thương trước các rủi ro, biến động kinh tế. NLĐ muốn được hưởng lương hưu khi hết khả năng lao động, song họ lo ngại về vấn đề thời gian đóng BHXH kéo dài, sau khi đóng đủ năm còn phải chờ đến đủ tuổi để được nhận lương hưu. Đây chính là vướng mắc lớn cần tháo gỡ.

Thực tế tại Bình Thuận việc phát triển người tham gia BHXH tự nguyện thời gian qua, nhất là những tháng đầu năm 2023 gặp nhiều khó khăn. Cụ thể là đến tháng 3/2023 số người tham gia giảm 1.258 người (giảm 11,4%) so với cùng kỳ năm 2022. Tháng 4/2023 giảm 89 người (giảm 0,9%) so với tháng trước; giảm 1.871 người (giảm 16,1%) so với cùng kỳ năm 2022. Tháng 5 số người tham gia BHXH tự nguyện là 9.494 người, giảm 227 người (giảm 2,3%) so với tháng trước; giảm 1.979 người (giảm 17,2%) so với cùng kỳ năm 2022. Đến nay, tỷ lệ bao phủ BHXH tự nguyện chiếm 1,40% lực lượng lao động.

Nguyên nhân số người tham gia liên tục giảm, trước hết là do mức đóng BHXH tự nguyện điều chỉnh tăng mức đóng theo quy định của Chính phủ, trong khi đó người tham gia BHXH tự nguyện có thu nhập thấp chưa có điều kiện tham gia hoặc đáo hạn lại. Mặt khác, do công tác truyền thông, vận động để người dân tiếp cận, nắm bắt kịp thời thông tin về chính sách BHXH đôi lúc, đôi nơi chưa sâu rộng, nội dung chưa thật sự phù hợp. Mức hỗ trợ của Nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện còn thấp; chính sách BHXH tự nguyện chưa thật sự hấp dẫn. Một bộ phận chủ doanh nghiệp chưa ý thức hết trách nhiệm của mình trong việc chấp hành pháp luật về BHXH, BHYT; nhiều đơn vị chậm đóng bảo hiểm kéo dài làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động.

Lực lượng lao động tự do hiện đang giữ vị trí, vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế, vấn đề về giải quyết công ăn, việc làm và giảm nghèo bền vững. Vì vậy, cần tuyên truyền cho người dân hiểu rõ BHXH tự nguyện là chính sách ưu việt, nhân văn của Đảng và Nhà nước. Tham gia BHXH tự nguyện, người dân không chỉ được hỗ trợ mức đóng mà còn được hưởng nhiều quyền lợi thiết thực. Song song đó là khuyến khích chủ sử dụng lao động ký kết hợp đồng lao động với NLĐ. Chủ sử dụng lao động phải giải thích về chế độ hợp đồng để người lao động ý thức được vị thế của mình khi tham gia đóng BHXH tại cơ sở, doanh nghiệp. Về lâu dài, giải pháp căn cơ là phải chú trọng đào tạo tay nghề, nâng cao trình độ để người lao động có cái nhìn đầy đủ, toàn diện về quyền và lợi ích của mình khi tham gia vào thị trường lao động.

Để chính sách này hấp dẫn hơn, dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), đã đề xuất mở rộng, bổ sung chế độ, tăng quyền lợi cho người tham gia BHXH tự nguyện. Theo đó, số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí sẽ giảm từ 20 năm xuống còn 15 năm, nhằm tạo cơ hội cho những người tham gia muộn. Bên cạnh đó, đề xuất bổ sung chế độ thai sản vào nhóm quyền lợi mà người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng khi lao động nữ sinh con hoặc khi lao động nam đang đóng BHXH mà có vợ sinh con. Với việc tham gia BHXH tự nguyện, NLĐ sẽ nhận được trợ cấp thai sản…nhằm bảo đảm  đời sống  cho họ sau khi sinh, đây là những chính sách để tăng tính hấp dẫn của loại hình BHXH tự nguyện.